50 Yıllık 4 Projeyi Erdoğan Bitiremedi Davutoğlu Yapabilir mi?
CHP İstanbul Milletvekili Umut Oran, AKP’nin “Türkiye’yi yıkıp yeniden yaptıkları” algısı yaratan toplu açılışları, “Show must go on!” mantığıyla Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı döneminde de sürerken, Türkiye’de yeterli ödenek ayrılmadığı için 50 yıldır bitirilemeyen önemli kamu yatırımları bulunduğunu bildirdi. Umut Oran, 'Madem Erdoğan 12 yıllık başbakanlığında binlerce tesisi, eseri, projeyi topluma kazandırdı, yarım asırlık kamu yatırımlarını neden bitirmedi? Acaba Başbakan Davutoğlu 34 hükümet eskiten bu projeleri bitirebilecek mi?' diye sordu.
Yarım asırdır bitirilemeyen kamu yatırımlarını araştıran CHP'li Umut Oran, yaptığı yazılı açıklamada şunları kaydetti:
· DSİ’nin 1964’te başlayan Meriç Taşkın, Kara Yolları’nın aynı yıl başlayan İl Yolları Yapımı projeleri 50 yılını doldurdu. TCK’nın Bozkır-Hadim-Adiller yol projesi 49, DSİ’nin Isparta Atabey Sulama projesi 46 yılı geride bıraktı.
· Kamu yatırım programında ayrıca 1970’li yıllarda başlayıp hala devam eden 36 adet, 1980’lı yıllarda başlamış ve hala bitirilememiş 70 ve 1990’lı yıllarda başlayıp hala süren 325 önemli proje yer alıyor.
· Yani bir yanda toplu açılış şovu, öbür yanda bitirilemeyen asırlık gerçek yatırımlar. Üstelik bunlar; park, kaldırım, kanalizasyon değil, bitirildiğinde ülke ekonomisi ve sosyal yapısına önemli katkılar sağlayacak gerçek projeler.
· AKP’nin algı yönetiminde anaokulu, park, kaldırım gibi işler “büyük eser”, “önemli proje”, “dev tesis” olurken; 40-50 yıl önce başlatılan gerçek yatırım projeleri yılan hikâyesine döndü.
· Her yıl yatırım programlarında iz bedelle ya da sembolik ödeneklerle devam ettirilen bu yatırımların öngörülen bitirilme tarihleri sürekli ötelendi. Yakında açıklanacak 2015 yatırım programında bu tarihlerin de ötelenmesi kuvvetle muhtemel.
· 1960-1990 döneminde başlayan projelerin bitirilememesinden elbette önceki hükümetler de sorumlu. Ancak onların hiçbiri bu kadar uzun süre iktidarda kalmadı, kaynak imkânları AKP ile kıyaslanmayacak denli azdı.
· Önceki hükümetlerin hiçbiri sanal kalkınma algısı yaratmak için bu tür bir toplu açılış şovlarına girişmedi.
· Şimdi Erdoğan ve Davutoğlu’na sormak lazım: Madem 12 yıllık başbakanlığınızda binlerce tesisi, eseri, projeyi topluma kazandırdınız, yarım asırlık kamu yatırımlarını neden bitirmediniz?
AKP’nin adeta “Türkiye’yi yıkıp baştan yeniden yaptığı” algısı yaratan “toplu açılış şovu” yurt çapında devam ederken, ülkede yeterli ödenek ayrılmadığı için 50 yıldır bir türlü bitirilemeyen önemli kamu yatırımları bulunuyor.
Recep Tayyip Erdoğan, başbakanlığı döneminde il il gezerek, kerameti kendinden menkul binlerce “dev eser”, tesis, proje ve yatırımın (?!) toplu açılışını yaptı. Toplu açılış programları, Erdoğan ve partisinin Türkiye’yi baş döndüren bir hızla büyütüp, kalkındırdığı algısına yol açtı. Oysa toplu açılış listelerinde okul, park, üst geçit, kavşak, cami onarımı, kanalizasyon, sokak asfaltı, kaldırım, imam hatip lisesi, karakol ve bazı diğer idari binalar vb. ağırlıklı yer tutuyordu. Önemli proje, dev eser diye sayılanlar arasında, dış cephe onarım işleri, hatta foseptik, otopark, mesire yeri, fidanlık borsası, fitness, ıtri bitki merkezi, dere kenarına yapılan duvarlar gibi işler bile yer alıyordu. Bazı açılışlarda bir projenin üç bölümü üç ayrı proje gibi gösterildi. zaten yıllardır faaliyette olan okul, tesis gibi yerler yeni gösterilerek listeye alındı. Erdoğan’ın birkaç ay içinde aynı tesisi, binayı iki kez açtığına tanık olduk. Yapay biçimde şişirilen toplu açılış listelerinde ekonomiye getirisi olacak üretken projeler ise yok denecek kadar azdı. Özel sektör tarafından yapılan yatırımlar da toplu açılış listelerine dâhil edilip iktidar icraatı gibi gösterilerek şov aracı yapıldı. Listelerde, ekonomiye getirisi olacak katma değerli gerçek yatırımlar da zaten ağırlıkla özel sektöre aitti. Bunları daha önce belgeleriyle sunduk. Şimdi Erdoğan, “Show must go on!” mantığı ve aynı teknikle, “toplu açılış” şovunu, Cumhurbaşkanlığı döneminde de sürdürüyor.
YARIM ASIRLIK KAMU YATIRIMLARI HALEN BİTİRİLEMEDİ
Bir yanda toplu açılış şovu devam ederken, diğer yanda yıllardır yeterli ödenek ayrılmadığı için bitirilemeyen; 40-50 yıldır devam eden önemli kamu yatırımları bulunuyor.
Kamu yatırım stoku içinde ta 1960’lı yıllardan kalan, hala bitirilemeyen 4 önemli yatırım projesi yer alıyor. Her yıl Meriç nehrinin taşması sonucu sular altında kalan Edirne’nin bu sorununu çözmek amacıyla DSİ’nin 1964’te başlattığı Meriç Taşkın projesi ile Karayolları Genel Müdürlüğü’nün (TCK) aynı yıl başlayan İl Yolları Yapımı projeleri 50 yılını doldurdu. AKP’nin iktidarda ilk yılı olan 2003 yatırım programında bu iki projenin bitirilme yılı 2007 olarak öngörülmüştü. Bu tarih her yıl yatırım programlarında sürekli ötelenerek, 2014 yatırım programında Meriç Taşkın projesi için 2016’ya, İl Yolları için 2017’ye kaydırıldı. Toplam tutarı 2013 fiyatlarıyla 387.2 milyon lira olan Meriç Taşkın projesine aynı yılın sonu itibariyle yapılan kümülatif harcama 278.7 milyon liraydı ve projenin bitirilmesi için 108.5 milyon lira gerekirken, 2014 yatırım programında 15 milyon liralık bir ödenek ayrıldı. Karayolları’nın toplam tutarı 6 milyar 590.9 milyon lira olan ve 2013 sonu itibariyle kümülatif 2 milyar 320.1 milyon lira harcanan İl Yolları projesine, 2014 yılında kalan tutarın sadece yüzde 1.6’sı kadar olmak üzere 70 milyon lira ödenek ayrıldı. Bu düzeyde bir yıllık ödenekle projenin 2017’de bitirilmesi için bir mucize olması gerekiyor.
Bu konuda yapılacak olası itirazı ve öne sürülebilecek argümanları dikkate alarak şunu sormak istiyoruz: Eğer bunlar doğası gereği sürekliliği olan projeler (?) ise neden her yıl yatırım programlarında ötelenen “bitiş yılı” ibareleri ile yer alıyor, (ucu açık bir yatırım süreci ise) toplam proje tutarı neye göre hesaplanıyor?
Yine 1960’lı yıllarda başlatılan TCK’nın Bozkır-Hadim-Adiller yol projesi 49, DSİ’nin Isparta Atabey Sulama projesi 46 yılı geride bıraktı. Bu iki proje için de öngörülen bitirilme yılı şimdilik 2016 ve 2017.
1964-1999 DÖNEMİNDEN KALMA, BİTMEMİŞ 431 GERÇEK YATIRIM
Toplam 2 bin 753 kamu yatırımının yer aldığı 2014 yatırım programında, 1960 model bu 4 yatırımın dışında; 1970’li yıllarda başlayıp hala devam eden 36 adet, 1980’lı yıllarda başlamış ve hala süren 70 ve 1990’lı yıllarda başlayıp hala devam eden 325 önemli proje olduğu görülüyor.
Üstelik bunlar; park, kaldırım, kanalizasyon, sokak asfaltı, hanımlar lokali değil, bitirildiğinde ülke ekonomisi ve sosyal yapısına önemli katkılar sağlayacak gerçek projeler.
Bunlar içinde GAP ile DAP, KOP, DOKAP gibi diğer entegre bölgesel kalkınma projeleri kapsamında olanlar önemli yer tutuyor.
Yani bir yanda sanal toplu açılış şovu, öbür yanda bitirilemeyen asırlık gerçek yatırımlar...
AKP’nin algı yönetiminde anaokulu, park, kaldırım gibi işler “büyük eser”, “önemli proje”, “dev tesis” olurken; 40-50 yıl önce başlatılan gerçek yatırım projeleri yılan hikâyesine döndü.
Her yıl yatırım programlarında iz bedelle ya da sembolik ödeneklerle devam ettirilen bu yatırımların öngörülen bitirilme tarihleri sürekli ötelendi.
Yaşlı projelerden; Karayolları Genel Müdürlüğü’nün 1973’te başlayan 48 kilometrelik Seydişehir 13. Bölge Hududu-Mortaş Bağlantısı ve 1974’te başlayan 70 kilometrelik Elmalı ayrımı-Finike yol yapımları ile DSİ’nin 1974’te başlayan Konya Çumra II. Merhale projesinin öngörülen bitirilme tarihi bu yıl. Yine Karayolları’nın 1979’da başlayan 124 kilometrelik Kalkan-Fethiye-2. Bölge Hududu yol projeleri için öngörülen bitiş yılı 2014. Ancak yakında açıklanacak 2015 yatırım programında bu tarihlerin de ötelenmesi kuvvetle muhtemel.
BİTİRİLEMEYEN YATIRIMLAR VERİMLİLİĞİNİ YİTİRDİ
Zamanında bitirilemeyen yatırımlar önceliğini ve yapılabilirliğini yitiriyor, verimsiz hale geliyor. Dünya Bankası’nın PEPSAL kredilerinin kullanım koşullarının bir sonucu olarak “yatırımların rasyonalizasyonu” programı kapsamında 2001’den itibaren yapılabilirliğini yitiren kamu yatırımlarını ayıklama işlemine başlanmıştı. Bu kapsamda AKP de iktidara geldiğinde yaptığı eleme ile 2002 sonu itibariyle 4 bin 414 olan kamu yatırım projesi sayısını 2003 yatırım programında 3 bin 851’e çekmişti. Toplam kamu yatırımı sayısı, 2004 yılında 3 bin 555’e, 2005 yılında 2 bin 627’ye ve 2006’da 2 bin 525’e kadar düşürülmüştü. İzleyen dönemde kamu yatırım stoku bir miktar artsa da bu artış düşük kaldı.
AKP’NİN İHMALİ BÜYÜK…
1960-1990 döneminde başlayan projelerin hala bitirilememesinden önceki tüm hükümetler sorumludur. Ancak onların kaynak imkânları, AKP ile kıyaslanmayacak denli yetersizdi. Buna rağmen önceki hükümetler “satmak değil yapmak” peşindeydi ve kıt kaynaklarla bu projeleri gerçekleştirmeye çalışıyorlardı. İktidarı döneminde kamu varlıklarının özelleştirilmesinden 60 milyar dolar gelir elde eden AKP hükümeti, önceki hükümetlerin başlattığı bu önemli kamu yatırımlarını bir an önce ekonomiye kazandırmak için gerekli ödeneği ise ayırmaktan sürekli kaçındı.
Ayrıca önceki hükümetler bu kadar uzun süre iktidarda kalmadı ve hiçbiri sanal kalkınma algısı yaratmak için bu tür bir toplu açılış şovu peşinde koşmadı.
2014 YATIRIM ÖDENEĞİNİN BEŞTE BİRİ SURİYE’YE HARCANDI
1960 ve 1970’li yıllarda başlayan 40 projenin toplam tutarı 39.8 milyar TL, 2013 sonu itibariyle bunlara yapılan harcama 22.4 milyar TL. Bu projelerin bitirilmesi için yaklaşık 18 milyar lira gerekiyor. Bu projelere 2014 yatırım programında ayrılan ödenek ise 1.6 milyar lira.
Buna karşılık AKP hükümeti, yanlış dış politika ile Türkiye’ye yığılan 2 milyon Suriyeli için 4.5 milyar dolar (yaklaşık 10 milyar lira) harcadığını açıkladı.
Bu arada, 2014 yatırım programında yer alan (belediyeler hariç) toplam 2 bin 753 kamu yatırımının tümü için ayrılan toplam ödenek ise 47.5 milyar lira. Buna göre yıllık toplam kamu yatırım ödeneğinin beşte birinden fazla bir tutar hükümetin dış politika yanlışı yüzünden harcanmış oldu.
Şimdi Erdoğan ve Davutoğlu’na sormak lazım: Madem 12 yıllık başbakanlığında Erdoğan binlerce tesisi, eseri, projeyi topluma kazandırdı peki yarım asırlık kamu yatırımlarını neden bitirmedi? Davutoğlu bunları ne zaman bitirecek?