Bireylerin sonuçları kesin olan şeyleri abartarak bunlara, sonuçları kesin olmayan şeylerden daha fazla değer verdiklerini biliyor muydunuz?
ABD’li psikolog Daniel Kahneman ve Amos Tversky, Beklenti Teorisini kurmuş ve makul kararlar almayan insan modeli ile rasyonalite ve mantık arasında bir bağ olduğunu iddia etmişlerdir.
Şimdi gelin bizler de sizin mantık yürütme seviyenizi 3 soruluk bir quizle test edelim!
Bir akşam yemeğine davetli olduğunu düşünelim ve bir arkadaşın seni, Ayşe isimli bir kadınla tanıştırmak istediğini söylüyor. Ayşe hakkında bir şeyler öğrenmek istediğini söylediğinde ise sana, onun yakın zamanda Bryn Mawr Üniversitesi Felsefe bölümünü bitirdiğini ve öğrenciliği sırasında kadın sağlığı konusuyla ilgili bir grupta gönüllü olarak yer aldığını ve bir edebiyat dergisinde editör olarak çalıştığını söylüyor. Bu duyduklarından sonra Ayşe ile bu konularda konuşmak için daha da heveslenmişken, bir anda arkadaşın öğrendiklerini göz önüne alarak şunlardan birisini seçmeni istediğini söyler:
1- Ayşe bir feministtir.
2- Ayşe sağlıkla ilgili bir kurumda iş aramaktadır.
3- Ayşe sağlıkla ilgili bir kurumda iş arayan bir feministtir.
Şimdi, size verilenlere göre size en mantıklı gelenden en mantıksız gelene doğru sıralayın.
Gecenin ilerleyen saatlerinde arkadaşın bu sefer yanına elinde bir deste ile gelir. Bu destenin bir tarafında rakam diğer tarafında ise harf vardır. Sana bu desteden 4 tane kart gösterir. Ve bu kartların yatırdığında sana bakan yönü şu şekildedir:
K A 8 5
Ve arkadaşın sana aşağıdaki kuralın uygulanıp uygulanmadığını öğrenmek için hangi kartları ters çevirmemiz gerektiğini sorar (Bu 4 kartın tüm desteyi temsil ettiğini düşünerek):
Eğer bir kartın bir yüzünde sesli harf varsa, diğer yüzünde çift rakam vardır.
Senin görevin, yukarıdaki dört kartta bu kurala uyulup uyulmadığını anlayabilmek için hangi kartları çevirmemiz ve arka yüzlerine bakmamız gerektiğini tespit etmek.
Gecenin sonlarına doğru ise Ayşe sana yazı-tura atmayı öneriyor ve eğer yazı gelirse 200 TL ödeyeceğini, tura gelirse ise senin ona 100 TL ödeyeceğini söylüyor.
Kabul eder miydin?
Nasıldı sonuçlar? Eğer siz de -birçokları gibi- tekrarlanması çok muhtemel olan bu hatalardan kaçamadıysanız, kendinize birazcık kızabilirsiniz, ama birazcık. Çünkü en zeki insanlar dahi mantıksal durumlarda ön yargılarından tamamıyla arınamaz ve hata yapmaya çok müsaittir.
Eğer bu sorulardan birine veya birkaçına yanlış cevap verdiyseniz - ki vermiş olma ihtimaliniz yüksek- asıl soru bunun sizin hakkınızda kişisel olarak ne anlattığı ve aynı zamanda genel insanlık hakkında ne söylediğidir. Bu gibi deneyler filozofların ve sosyal bilimcilerin inancını temel insan mantığını baz alarak yanıltır mı? Bu sonuçlar insanlığın sadece bir kısmının (araştırmaya dayalı olarak yaklaşık %5 ila %15'lik dilimin) 'akılcıl' kelimesiyle tanımlamak için uygun olduğunu mu gösterir? Bu karmaşadan kurtulmanın bir yolu bu deneylerin herhangi birinin gerçekten akılcılığı ölçtüğünü reddetmektir. Ama eğer tümdengelim yaparak mantık ve olasılık teorisi ile akılcılığı çözmeye çalışırsak gerekçelerimizin hesabı baya karışacaktır. Akılcılık tek başına mantıktan çok daha fazlası olabilir fakat temelinde mantık olmadan sadece kafası karışmış bir köpek yavrusu gibi değil midir? Robert Nozick 1993'ta yayımladığı 'Akılcılığın Doğası' adlı kitabında akılcı mantıksızlığın potansiyel bir gerçekliğe dönüştüğü 'sembolik yarar' kavramını kelimeleri tersten kullanarak güçlendirip kabataslak olarak ortaya koyuyor.
Görünüşte kötü sonuçlar sunan bu mantıksız eylemler ve belirtilerin kesin olmayan sembolik bir önemi vardır. Bu eylemler ve belirtiler, yararlı veya bir değere sahip olan başka bir şeyi sembolize ederler.
Fakat çoğu kişinin mantığı doğrulama yanlılığıyla yürüyor ki sonuçta da yanlış sonuçlara ulaştırıyor bu mantık. Bu testin asıl amacı insanoğlunun bilimsel açıdan mantık yürütme seviyesini ölçmek olsa da, sadece bu testin de insanların mantıksal yönlerini ölçmede ne kadar yeterli olduğu muamma.
Şu kesin ki günlük yaşantımızda bir soruna çözüm ararken yanlılıktan özenle kaçınmalı, hele ki doğrulama yanlılığından...
Sonuncuyu kabul etmemek tamamen fakirlik meselesi.
başlarım ayşesinden fatmasından heee..
saçma. 2. soruyu 3 kere okudum en fazla kaç kartı çevirmemiz gerektiği yazmıyor. Ben olsam hepsini çeviririm o zaman.