2021 yılının yaz aylarında üst üste çıkan orman yangınları uzun süre gündemimizde kaldı. Manavgat, Köyceğiz, Mersin; Marmaris, Tunceli, Akbelen gibi yerlerde peş peşe çıkan yangınlar, pek çok açıdan büyük bir tartışma konusu olmuştu. Yangın bulutu kaybolduktan sonra bir dizi soru kaldı geriye. İşte gazeteci-yazar Çınar Oskay'ın, yanan coğrafyaları gezerek orman yangınları hakkında bir dizi soruya cevap aradığı 3 bölümden oluşan 'Çağ Yangını' belgeseliyle tekrar gündeme gelen sorular:
2021'in yaz aylarında birkaç gün aralıklarla büyük orman yangınlarıyla karşı karşıya kalmıştık. Yangınlar uzun bir süre söndürülememiş, köylere ve kasabalara sıçramıştı.
Belgeselde yangının çıkış nedenlerine değinen uzmanlar, en büyük payı küresel iklim krizi ve küresel ısınmaya veriyor. Son 15 yılda özellikle Akdeniz ülkelerinde çıkan mega yangınların temelinde yüksek sıcaklık artışı ve nem seviyesindeki azlık öne çıkıyor.
Araştırmacı Gazeteci Çiğdem Toker, son yıllarda kanunlarda yapılan değişikliklerle ormanlık alanların pek çoğuna maden ruhsatı verilmesi ve madenciliğe uygun koşullar hazırlanması ile yangınlar arasında bir bağlantı olabileceğini söylüyor. Yangın Ekoloğu Çağatay Tavşanoğlu ise sabotaj iddialarını göz ardı etmemekle birlikte böylesi yangınların istatistiksel olarak yalnızca %1'inin sabotaj kaynaklı olabildiğine değiniyor.
Belgeselin en çarpıcı yanı, şu ana kadar pek görmediğimiz yangın mağdurlarına ulaşıyor olması. Yıllardır kendi yaşadıkları yerde kalmış ve kendi ekonomilerini, yaşam şartlarını oluşturmuş insanların yangından sonraki durumları tüm çıplaklığıyla gözler önüne seriliyor.
Yangınlar ilk ortaya çıktığında buna oldukça hazırlıksız olduğumuz belgeseldeki pek çok görüntüden anlaşılabiliyor. İtfaiye ekiplerinin yanında bölgeden pek çok gönüllü, bu yangın söndürme çalışmalarına katıldı. Çalışmalarda öne çıkan en büyük problem ise koordinasyon eksikliği olarak görülüyor. Devlet kurumları, itfaiyeler ve gönüllüler arasındaki koordinasyon zaafiyeti, yangınlar sırasında pek çok anda karşımıza çıkıyor.
Belgeselde bu konuda önceden de birçok araştırma yapmış gazeteci Tuncay Mollaveisoğlu ile bu soruya yanıt bulunmaya çalışılıyor. Havadan müdahalenin gerçekleştirilememesinin pek çok nedeni var. Fakat bunlardan en öne çıkanı Tarım ve Orman Bakanlığının elinde yeterli sayıda yangın söndürme uçağı olmaması. Bakanlığın uçak yerine yangın söndürme işlemi için helikopterler faydalanmaya çalışması. Belirtildiğine göre bu helikopterler yangın söndürme sırasında yalnızca destekleyici bir rol oynayabiliyor ve böylesine büyük yangınlar için uygun değil.
Türk Hava Kurumu, uzun yıllardır yangın söndürme faaliyetlerinde kullanılan bir kurumdu. Fakat yakın zamanda bu yangın söndürme faaliyeti özelleştirildi ve özel bir firmaya verildi. Bakanlığın görevlendirdiği şirket, tek yetkili kuruluş haline geldiği için THK'ye bağlı uçaklar Tuncay Mollaveisoğlu'na göre hala işlevsel olduğu halde kullanılmadı. Belgeseldeki uzmanlar bu durumu liyakat eksikliği ve sermayeyle özel bir ilişki içerisine girmiş bir iktidar yapısına bağlıyorlar.
Belgeselde uzmanlar ve bölge halkından insanların ortaya koyduğu bir şey var: Rant! Bu ranta dayalı ve büyük şirketlerin kar odaklı yaklaşımlarının doğanın dengesini kaçınılmaz bir şekilde etkilediği en yalın haliyle gözler önüne seriliyor.
Uzmanlar bu soruya öncelikle bu gibi durumlar için hazır bir şekilde teşkilatlanmış ve bütün yangın söndürme faaliyetinde bulunan kimselerin yahut kurumların koordine edilmesi gerektiğini söylüyor. Kısaca yangın söndürme faaliyeti ile ilgili herhangi bir zaafiyet olmaması çok önemli.
Belgeselde aranan en büyük soru bu. Fakat cevabı düşündüğümüzden daha karmaşık. Başlıca sayılabilecek siyasal iktidarın bu konudaki eksikliği yadsınamaz fakat diğer yandan insanlığın doğayla ilişkisi küresel iklim felaketlerinin önünü açmaya devam ediyor.
Uzmanlara göre, yanan kızılçam ağaçları yangına karşı korunaklı tuttuğu tohumlarıyla yeniden ortaya çıkabilir. Yanan bölgelerdeki restorasyon işlemleri bu bölgeleri tekrar yeşillendirmeyi sağlayabilir.
Uzmanların söylediğine göre küresel ısınma nedeniyle havanın giderek ısınacağı bölgelerde böylesi büyük yangınları yaşamaya devam etme olasılığımız çok yüksek. Bu nedenle buna uygun önlemler almak zorundayız. İhmal ya da hata kaldırmayacak bu süreci yakından kavramak oldukça kritik bir öneme sahip.