Antik çağlardan beri dini, felsefi, psikolojik, ekonomik ve biyolojik açıdan çeşitli sorgulamalar yapılmış ve bencillik, ben’in önemi, bencil olmamak konularında çeşitli görüşler dile getirilmiştir.
Antik çağlardan beri dini, felsefi, psikolojik, ekonomik ve biyolojik açıdan çeşitli sorgulamalar yapılmış ve bencillik, ben’in önemi, bencil olmamak konularında çeşitli görüşler dile getirilmiştir.
Bencillik, bir kişinin sadece kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmesidir. Bu durum kişinin kendi çıkarlarının ne olduğunu düşünmesini ve buna uygun hedefleri bulmasını gerektirir. Kişinin bu eylemlere bu bakış açısıyla bakmaması durumunda, kendi çıkarlarını düşünmediğini anlayabiliriz. Bencillik daima ve sadece ben ideolojisi olarak kabul edilmelidir.
Türk Dil Kurumu sözlüğünde bencillik (özseverlik-egoizm); ben düşkünlüğü, başkalarını göz önüne almadan yalnız kendini, kendi çıkarını düşünme, kendi ben’ini ve çıkarını yaşamın mutlak ilkesi yapan anlayış ve bireyin etkinliklerini yalnızca kendi kişisel çıkarına yönelmesi, başkalarının ya da toplumun hak ve çıkarlarını bilmezlikten gelmesi tutumu şeklinde tanımlanmaktadır.
Etiksel: Bir insanın uzun vadede en yararına olan şey ne ise onu yapmasıdır (ve mutlaka ve mutlaka, sadece yapmasıdır)
Psikolojik: İnsanların tüm hareketleri/fiilleri, bencil arzular tarafından motive edilir, harekete geçirilir; insanların hareketlerinin nihai sürücüsü, kişinin menfaatidir.
Rasyonel: İnsanların kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmesinin rasyonel olduğunu savunur
Thomas Hobbes'a göre insan, doğası itibariyle bencil, güvensiz ve korkak bir varlıktır, bu nedenle meşhur “İnsan insanın kurdudur' (homo homini lupus) sözünü ortaya atmıştır.
Thomas Hobbes'un (1588-1679) ahlâk felsefesinin temelini oluşturan bu düşüncesinde, insanın bencilliği temel alınmıştır. Hobbes’a göre, insan aslında toplumsal bir varlık değildir. Doğası gereği bencildir. Kendini koruma içgüdüsü onun ana eğilimidir.
Bunun içinde kendi çıkarını korumak için eylemde bulunur. Doğa nimetlerinden elinden geldiği kadar kendisi için yararlanmak ister. Bu da başka insanlarla çatışmasına neden olur. Ve herkesin herkesle olan savaşı başlar. Bu savaşın kökeninde kendini koruma ve devamlılığını sağlama güdüsü doğal olarak bulunur
Hobbes’tan sonra gelen Rousseau ise mülkiyet kavramını ele alır ve şunları der: “Bir toprak parçasının etrafını çevirerek “burası benimdir” diye düşünen ve insanları kendisine inanacak kadar saf bulan ilk insan, medeni toplumun baş kurucusuydu.'
Bencillik, psikolojik açıdan tekbenciliğe kadar varan, psikiyatrinin ilgi alanına dahi girebilen bazı “ego” sorunlarında incelenir. Bu alanda Freud sayesinde popüler kültüre giren ego(benlik), id(ilkel benlik), süper ego(toplumsal benlik) gibi kavramlar kullanılır. Ekonomik olarak Marx gibi filozoflarca incelenmiş, kapitalizmin baskın özelliklerinden biri olarak tasvir edilmiştir.
İnsanların bencil olduğunu ancak doğal olarak değil çevreye bağlı bir bencillik yaşadıklarını söyler. Bencillik sözcüğünün biyolojide kullanımı da ilgi çekicidir. Richard Dawkins’in “Bencil Gen” kitabıyla meşhur olan kullanım Darwin’den beri biyolojik süreçlerdeki benmerkezciliğe atıf yapar.
'Bencil Gen Teorisi' Richard Dawkins tarafından 1976 yılında kaleme alınan 'Gen Bencildir' adlı kitapta ortaya atılmıştır. Bu teoriye göre, bir organizma dahilindeki genlerin tek amacı, mümkün olduğunca fazla sayıda çoğalmak; yani kendisini kopyalamaktır.
Bu amaçla, organizmanın yararına ya da zararına olmasından bağımsız olarak, genler sürekli olarak çoğalmayı hedefler. Bunun arkasında yatan emel, genlerin, bireyin 'inclusive fitness' (dahili fit olma) durumlarını korumalalarıdır.
Bu teoriye göre, organizmalar arasında ortama en çok adapte olanın seçilmesiyle ilgili olan Doğal Seçilim, hiçbir zaman genlerin kendilerini kopyalama konusundaki seçilime baskın gelemez. Yani genler, organizmadan da önemlidirler. Bu yüzden Dawkins onları 'bencil' olarak tanımlamıştır.
Bencilliğin biyolojik boyutu, hayvanlarda doğal bir kavram olarak karşımıza çıkar. Beslenme, üreme ve barınma, doğada yaşayan “hayvan” için hayatta kalma savaşının en önemli üç ana bileşenidir.
Bu noktada, Neo-Darwinciler olarak adlandırılan grup, güçlünün hayatta kalacağı savı (doğal seçilim) çerçevesinde “hayvan”ın; (bu bağlamda hayvan cinsi içerisinde yer alan insan türünün) hayatta kalma savaşından galip çıkabilmesi için, genlerine kodlanan, bencilliğin doğal olduğu, kuramsal olarak öne sürülmektedir
Geyikler sürü içerisinde birlikte hareket ederler. Ancak sürü içerisinde bazı geyikler, daha güçlü ve başat, bazıları ise güçsüz ve zayıf olabilir. Bu noktada güçlü olan geyikler sürünün ortasında yer alırlar.
Aslan vb. hayvanların saldırısında, ilk ve kolay yem olmayacaktır. Sürünün çeperinde yer alan geyikler ise; saldırı tehdidine karşı, sürekli olarak tedirgin davranışlar sergilemektedir. Hem beslenme ihtiyacını giderip, hem de çevreyi gözlemlemektedir.
Çeperde yer alan geyikler az besin aldıkları için güçsüz ve ilk saldırı anında hedef konumundadır. Bu durumda, sürünün ortasında yer alan geyikler hayatta kalma savaşını kazanabilmek için, güçsüz diğer geyiklerin yaşamlarını kurban edebilmektedir.
Güney Kutbu imparator penguenlerinin (avlanma mevsimi başında), suya girmeden önce, kıyıda durdukları gözlenmiştir. Bunun nedeni, suda bulunan ayı balıkları tarafından yenme tehlikesi ile karşı karşıya kalmalarıdır. Penguenlerin birbirlerini suya itmeye çalıştıkları gözlemlenmiştir.
Geyikler, imparator penguenleri ile ilgili verilen örnekler, bireysel bencillik davranışlarını anlatmaktadır. Bu noktada, yapılan tüm bencilce davranışlar hayatta kalma savaşını kazanma amacı taşımaktadır.
Genetik kodlanma ile nesilden nesile iletilen bencillik davranışı, diğer hayvan türleri için hayatta kalma savaşının kazanılması gerekliliği bağlamında, masum görülebilir. Çünkü insan dışında hiçbir varlık, beslenme konusunda ihtiyacından fazlası için bir başka canlıyı yok etmez. Örneğin bir aslan, beslenme ihtiyacını gidermek için saldırdığı sürüden ihtiyacından fazla sayıda geyik avlamaz.
Barınma, üreme ve aç kalma problemleriyle yüzleşen insan hayatta kalma mücadelesini kaybedeceğini düşünür. Böylece insan geleceğini güvence altına almak adına, başka canlıların yaşam alanlarını ve hatta nesillerini yok etmeyi meşru gösteren tutumları eyleme geçirip, savunabilir.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi insanlar da diğer hayvan türleri gibi genler tarafından yaratılmış varlıklardır. Bu noktada insan geni de, dünyanın bu rekabetçi ortamında hayatta kalmayı başarabilmiştir. Güçlünün hayatta kaldığı kuramına dayanarak, insan genin belirli niteliklere sahip olduğunu düşünebiliriz.
Bu bağlamda, hayatta kalma savaşının kazanılmasının en önemli faktörü, gendeki baskın özellik olan doğal acımasız bencillik olgusunun varlığıdır. 300 milyon yıldır etkin olan genetik kodlanma, bireyin davranışlarının da bencil olmasına neden olmaktadır.
''Psychological Science'' dergisinde yayımlanan araştırma, nezaket ve fedakarlık ne kadar yüceltilirse yüceltilsin insanoğlunun en çok kendi çıkarlarının peşinden giderken mutlu olduğunu gösterdi.
Pennsylvania Üniversitesi araştırmacıları, her birine 3 dolar verdikleri 216 öğrenciyi üç gruba ayırdı. İlk gruba parayı UNICEF'e bağışlamalarını, ikinci gruba ise parayı kendilerine saklamalarını söyleyen araştırmacılar, üçüncü gruptaki öğrencilere de parayı isterlerse bağışlamaları, isterlerse kendilerine saklamaları konusunda kendi kararlarını alma özgürlüğü tanıdı.
Deneyin sonunda kendi çıkarları ile başkalarının çıkarları arasında herhangi bir seçim yapmak zorunda kalmayan ikinci gruptaki öğrencilerin, diğer iki gruba göre çok daha mutlu oldukları belirlendi. Üçüncü grupta parayı kendilerine saklayarak bencilce davranan öğrencilerin ise suçluluk duygusu hissettiği gözlendi.
İnsanoğlunun çocukluktan itibaren paylaşmaya teşvik edildiği ve bencilce davrandığında eleştirildiğine dikkati çeken araştırmacılar; ikinci gruptaki öğrencilerin sırf bir karar almak zorunda kalmadıkları için mutlu olup olmadıklarını belirlemek adına bir deney daha uyguladı.
Araştırmacılar, öğrencilerden hediye kartı ile bağış yapma arasında seçim yapmalarını istedi. Hediye çekini seçen ilk gruba, 5 dolarlık çeki Starbucks'tan mı yoksa Au Bon Pain'den mi istedikleri soruldu. Bağış yapmak isteyen gruba ise UNİCEF ve Kızılhaç seçenekleri sunuldu.
Bu kez de en mutlu grup, hediye çekini Starbucks'tan mı yoksa Au Bon Pain'den mi isteyeceğine karar veren 'bencil' grup oldu. Bencillik duygusunun öğrencileri mutlu ettiğini gözleyen bilim adamları, araştırmaya katılan öğrencilerden yüzde 63,6'sının kendi seçimlerini yapmak istediğinden yola çıkarak seçim yapma özgürlüğünün de insanları sevindirdiğini tespit etti.
İnsan içinde bulunduğumuz mücadeleci yaşam alanı içerisinde, yarınını garantiye almak için, daha fazla yarar değerine sahip olma amacını güder. Bu noktada daha fazla yarar değeri elde etme savaşı içerisinde, bencilce davranışlar sergileyip, kendi türüne veya dünyadaki diğer canlıların yaşam alanlarına ve yaşamlarına zarar veren eylemlerde bulunmaktadır.
Bencilliğin psikolojik boyutu olan “gelecek kaygısı” ve bunun sonucunda daha fazla yarar değere bencilce sahip olma güdüsü ile, (aslında masum olan insanın) doğal hayatta kalma savaşını kazanma güdüsünün birleşmesi, dünyanın giderek kötü sonsuza doğru yol almasına neden olmuştur ve olmaktadır.
Kaynaklar:
http://www.ozetkitap.com/Gen_Bencildir.pdf
http://www.dmy.info/bencillik-nedir/
http://www.evrimagaci.org/makale/49
http://www.academia.edu/2101015/E%C4%9Fitimin_Evrimsel_S%C3%BCreci
http://www.felsefe.gen.tr/felsefe_akimlari/egoizm_bencillik_nedir_ne_demektir.asp
THOMAS HOBBES’UN GELENEKSEL SİYASET FELSEFESİNE
KARŞI ÇIKIŞI Arş. Gör. Celal YEŞİLÇAYIR